TTCT - Trong số các
nhà xã hội học đương đại, hai nhà lý luận nữ quyền người Anh là Christine
Delphy và Diana Leonard coi gia đình cũng là một tổ chức kinh tế (the family as
an economic system).
|
Những kẻ lạc đường:
Lts: Câu chuyện về những người trẻ tốt nghiệp đại học, thậm chí
còn trên giảng đường đại học, đã thấy hoang mang lạc hướng - khởi đi từ TTCT
số đề ra ngày 3-3-2013 - đã được sự hưởng ứng nhiệt thành của độc giả. Sự chủ
động, ý thức cá nhân của bản thân mỗi sinh viên, trách nhiệm dẫn dắt của
những người thầy và niềm tin của các bậc cha mẹ đã được phân tích. Ý kiến
khép lại cuộc trò chuyện này xin dành cho TS Lê Thanh Hải (Viện hàn lâm Khoa
học Ba Lan).
|
Chỉ có điều cơ cấu hoạt động của gia đình không giống như trong
một công ty vận hành theo quy định của luật pháp.
Các mối quan hệ, nhất là nghĩa vụ đóng góp và quyền lợi hưởng thụ
của mỗi cá nhân, có khác nhau tùy thuộc vào vị trí của họ trong gia đình. Tuy
nhiên về mục tiêu hoạt động để đem về lợi nhuận tối đa cho tất cả thành viên
trong gia đình thì đơn vị kinh tế này hoàn toàn giống các mô hình tổ chức sản
xuất khác trong xã hội như công ty tư nhân hay tập đoàn nhà nước.
Như vậy, người chủ gia đình tức là các bậc phụ huynh cần phải biết
đầu tư vốn vào đúng chỗ để phát huy nguồn nhân lực, cũng giống như một cán bộ
tổ chức trong xí nghiệp cần phải biết nên đào tạo thêm cho ai để tăng lợi thế
và lợi nhuận cho công ty. Nhiều nhà tư bản lớn trên thế giới hiểu rõ quy luật
này nên đầu tư cho con cái ngay từ khi mới chào đời.
Rất nhiều người Việt sẵn sàng bỏ tiền cho con đi học nước ngoài
nhưng thật sự không phải ai cũng hiểu được lý do và cơ chế tư duy của các nhà
tài phiệt đó. Đầu tư sai không chỉ gây ra lỗ lã mà đôi khi còn khiến cả gia
đình lụn bại, sa vào nợ nần chỉ vì một người con du học nước ngoài.
Để tránh lạc đường
|
Giáo
sư người Pháp Pierre Bourdieu trong quyển sách được coi là kinh điển trong
ngành xã hội học hậu hiện đại từng chỉ ra rằng quan hệ chính là số vốn xã hội
cơ bản nhất mà bạn có thể trang bị cho con mình. Nó thật sự quan trọng như là
vốn tài sản, vì nếu chọn được bạn tốt cho con tức là đã giúp con đi được gần
một nửa con đường thăng tiến.
|
Trước hết, nền giáo dục đại học ở mỗi quốc gia đi theo một triết
lý đào tạo riêng, phù hợp với cả bản sắc dân tộc lẫn nhu cầu kinh tế - xã hội
hiện tại của giai đoạn đó. Nếu nước Đức coi hệ thống đại học là nguyên khí quốc
gia mà ngân sách phải trợ cấp không chỉ lương giảng viên mà cả vé xe buýt cho
sinh viên, thì nước Anh lại coi trường đại học là nơi bán dịch vụ đào tạo, ban
giám hiệu tự phong chức giáo sư cho người dạy thuê.
Nếu hệ thống các trường công của Pháp được xây dựng để đào tạo
viên chức cho bộ máy nhà nước thì mô hình universitas như thuở ban đầu của các
trường đại học ở Ý và châu Âu lại là môi trường để sinh viên khám phá thế giới
và tự rèn luyện mình. Xã hội Mỹ đòi hỏi bằng cấp khi hành nghề còn xã hội Việt
Nam thì thích nhiều bằng cấp để khoe nhau.
Khi đưa con vào một hệ thống đại học thì bạn đã đồng thời chấp
nhận con mình sau này, ít hay nhiều, sẽ là sản phẩm của môi trường đào tạo đó,
cộng thêm những ảnh hưởng từ bản sắc văn hóa của quốc gia đó. Đây là điều mà
rất ít phụ huynh nghĩ đến. Đa số chỉ đơn thuần tính toán rằng con mình sẽ học
được chút kiến thức gì đó từ chuyên ngành máy tính, kinh tế, vật lý, toán
học... từ mái trường đại học thể hiện qua bằng cấp.
Rất ít người nhìn nhận thấu đáo rằng trong thế giới đương đại
không phải ai cũng làm đúng ngành mình học, và kiến thức đại học chỉ cần sau
năm năm, thậm chí có trường hợp chỉ 2-3 năm là hoàn toàn lạc hậu không còn sử
dụng được nữa.
Cũng có người muốn con học thật cao, chí ít cũng phải lên tới thạc
sĩ tiến sĩ, mà không biết rằng thật ra có những ngành nghề lương cao chỉ tuyển
người có trình độ trung cấp hoặc kỹ sư là cùng, vì cần thợ lành nghề hơn là
chuyên gia lý luận. Cho nên không có gì đáng ngạc nhiên khi không ít sinh viên
sắp tốt nghiệp cảm thấy đã đi lạc đường. Không phải ai khác mà chính nhiều bậc
phụ huynh đã đưa con mình đi vào con đường sai đó.
Con đường do bước chân ta qua
Nhưng trách nhiệm của mỗi người trẻ là phải biết chỉnh hướng cuộc
đời kể từ sau ngày bạn tròn 18 tuổi, đủ nghĩa vụ công dân, hay chí ít cũng là
từ sau ngày tròn 21 tuổi - tuổi được cho phép tự mua rượu uống ở châu Âu. Phụ
huynh sống trong một môi trường xã hội khác với con cái nên sẽ không thể dự
đoán chính xác được đâu sẽ là con đường thăng tiến của thế hệ sau.
Nếu cách đây 20 năm những ai học máy tính - biết tháo lắp ổ cứng
và ráp thẻ nhớ vào board mạch chủ - là thần tượng của cả trường thì nay thậm
chí cả chiếc laptop tinh vi cũng đã ít người muốn cặm cụi sửa chữa khi hư hỏng
vì đã có những chiếc tablet và iPad hấp dẫn hơn đang chờ mua. Nhu cầu sinh viên
từ các ngành học thay đổi xoành xoạch, các tập đoàn công nghệ mạng tuyển người
chú trọng vào khả năng tư duy sáng tạo của nhân viên tương lai hơn là bằng cấp
hay kiến thức trong một ngành nghề cụ thể nào đó.
Google đặt ra bài thi tuyển nhân viên bằng tình huống giả tưởng là
bạn bỗng nhiên bị thu nhỏ lại chỉ còn một phần mười hiện tại và lọt vào bên
trong chiếc máy xay sinh tố chuẩn bị bật điện, đơn giản chỉ để xem trí tưởng
tượng của bạn đến đâu, bạn có thể vận dụng các kiến thức cơ bản từ hồi phổ
thông đến mức nào, chứ không phải xem bạn có tư duy lập trình cao siêu hay
không.
Nếu có thời gian đọc toàn bộ quyển sách của William Poundstone Are
you smart enough to work at Google? (tạm dịch: Bạn có đủ thông minh để làm việc
ở Google?) - tác phẩm đang là bestseller trên thế giới, bạn sẽ cảm nhận được
toàn bộ triết lý đang thay đổi trong xu hướng nghề nghiệp trên thế giới.
Khi phụ huynh khó mà nhận biết hết và thật sự sắc bén về sự thay
đổi đang diễn ra rất nhanh, rất mạnh trên toàn cầu thì chính con trẻ phải biết
chủ động tìm hướng đi mới cho mình. Đó chẳng phải là điều gì riêng biệt cho thế
giới hậu hiện đại của ngày hôm nay, mà chính là điều kiện tiên quyết để một đứa
trẻ thành “người lớn”.
Trong những đòi hỏi của thế giới mới, vốn kiến thức không chỉ thua
kém khả năng tư duy sáng tạo mà còn cả các mối quan hệ nữa. Rất dễ hiểu tại sao
người ta cho con học trường danh tiếng - chỉ đơn giản vì coi đây là nơi tập
trung các mối quan hệ sẽ giúp con mình thăng tiến về sau. Thế nhưng bản thân
đứa bé cũng phải được chuẩn bị để biết tận dụng cơ hội đó, hơn là bị đưa vào
một môi trường vượt quá sức của bản thân và trở nên tự kỷ, không dám ra ngoài
tạo dựng quan hệ, chưa nói gì đến khả năng dẫn dắt và lãnh đạo các bạn đồng
lứa.
Khi đưa con ra nước ngoài hay thậm chí về một thành phố lớn ở
trong nước để học đại học, các bậc phụ huynh phải ngay lập tức giúp con mình
nghĩ xa hơn, chẳng hạn ra trường sẽ quay về nhà làm việc hay cần trang bị kiến
thức và các mối quan hệ để trụ lại ở môi trường mới, trở thành công dân của
mảnh đất mới đó. Chỉ cần chọn lựa sai một chút vào lúc này có thể sẽ làm mất
của con mình từ 5-10 năm trong giai đoạn tuổi trẻ sung sức nhất của cuộc đời,
tức là đã đặt con mình vào một bài toán kinh tế với điểm khởi đầu là bất lợi và
thua lỗ.
Với các bậc phụ huynh vẫn đang cặm cụi thoi đưa từ sáng sớm đến
tối mịt hết đưa con đi học lại bơ phờ chờ đón con trước cổng trường, đừng nên
đổ hết công sức và tiền của ra để cuối cùng lại phó mặc toàn bộ nội dung học
tập cho nhà trường và thầy cô giáo.
Hệ thống giáo dục nước Anh ngay từ cấp phổ thông đã chia các môn
học thành hai loại: hướng nghiệp (vocational) và hàn lâm (academic) - một cái
để khi tốt nghiệp trung học phổ thông là các em có thể đi làm kiếm tiền nuôi
thân lập gia đình, còn cái kia thì dành cho các vị không màng đến tiền của mà
thích đóng góp cho tri thức của xã hội và nhân loại.
Và ngay cả khi hệ thống chung đã được thiết kế như vậy, sau khi
tốt nghiệp trung học phổ thông, nhiều học sinh Anh vẫn có thói quen tạm nghỉ
một năm (gap year) đi chu du vòng quanh thế giới để nghĩ xem mình có thật sự
muốn đi học đại học hay không, đã chọn đúng trường và ngành nghề hay chưa.
Theo triết gia hậu hiện đại người Anh gốc Ba Lan Zygmunt Bauman
thì thế giới hiện tại giống như một sa mạc mà mỗi chúng ta đều là một lữ khách
đang lang thang vô định trên đó. Con đường ta đi thật ra không phải nằm ở phía
trước mà là do những bước chân đã qua định ra... Và có một nghịch lý là khi đi
trên sa mạc nhiều khi người ta mới thật sự biết mình đang đi đâu nhờ nhìn trở
lại vào các dấu chân đã qua, còn những con đường trong thành phố mới thật sự
khiến người ta lạc lối.
Trong một buổi trưa muộn ở góc Hồ Con Rùa, tôi từng gặp một cậu bé
bán báo nói như vậy. Từ Thanh Hóa vào Sài Gòn lập nghiệp, ngày đầu tiên cậu ra
khỏi nhà và đi lạc luôn đến ba ngày sau mới tìm về được chỗ ở vì từ bé đến lớn
cậu vẫn quen định hướng bằng... đường dây điện.
Bạn có khi nào tự hỏi mình đang định hướng cho cuộc sống của bản
thân bằng một hệ thống giá trị hay lý tưởng triết học nào hay không? Nếu câu
trả lời là không thì rất nhiều khả năng bạn đang bị dẫn dắt trong một ma trận
của những điều định hướng mà các tập đoàn lớn đã nghĩ ra cho bạn, và chi tiền
cho quảng cáo để lan tỏa điều đó.
0 comments:
Post a Comment